Στο νοτιοδυτικό άκρο της Πελοποννήσου είναι κτισμένη μια από τις πιο όμορφες γραφικές και ιστορικές κωμοπόλεις της Μεσσηνίας, η Πύλος.
Το όνομα Πύλος στο Νοτιοδυτικό άκρο της Πελοποννήσου, όπως και το όνομα Σφακτηρία είναι γραμμένο σε πήλινες πινακίδες που ανέρχονται την ομηρική εποχή. Η λέξη κατά μια εκδοχή προέρχεται από το ρήμα «σφάζω» = προσφέρω θυσία ή κατά άλλη εκδοχή συνδέεται με τη λέξη σφάκος = Αφάκα, φυτό που φύεται άφθονο στην περιοχή.
Το 1293 η λέξη Αβαρίνο αναφέρεται σε χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’. «Εις τον Πύλον τον καλούμενον Αβαρίνον», όπως επίσης στο χρονικό του Μορέως στ. 8096 «και μετά ταύτα έκτισε το κάστρο του Αβαρίνου».
Κατά τη Μυκηναϊκή εποχή ο Νηλέας ισοπεδώνει κτίσματα της Πύλου και κτίζει το δικό του ανάκτορο, αναδεικνύοντας την Πύλο σε πόλη πανίσχυρη, την οποία ο Όμηρος αποκαλεί «πόλη του Νηλέα». Ο Νέστωρ γιος και διάδοχος του Νηλέα, που πήρε μέρος στην Τρωική εκστρατεία, θα κυβερνήσει ήρεμα και συνετά για πολλά χρονιά την πόλη.
Το 1200 το παλάτι καταστρέφεται από τους Δωριείς. Αυτό γίνεται αιτία να κατέβουν οι κάτοικοι στη τοποθεσία Κορυφάσιο. Το όνομα Πύλος επίσης χρησιμοποιήθηκε για τη σημερινή πόλη που κτίστηκε με σχέδια Γάλλων αρχιτεκτόνων του στρατηγού Μαιζώνα το 1828-1833. Κατά τη Γεωμετρική και Αρχαϊκή εποχή οι κάτοικοι αντιμετωπίζουν ποικίλες δυσκολίες. Κατά τον Α’ Μεσσηνιακό πόλεμο υποτάσσονται στους Λακεδαιμονίους και παρά την προσπάθεια τους, 100 χρόνια αργότερα, κατά τον Β’ Μεσσηνιακό πόλεμο, δεν κατάφεραν να ανακτήσουν την ελευθερία τους.
Κατά την κλασική εποχή, καταλαμβάνει την πόλη το 425 π.Χ. ο στρατηγός Δημοσθένης, κάνοντας την ορμητήριο του Αθηναϊκού στόλου, προκειμένου να λεηλατήσει τη γύρω περιοχή. Οι Σπαρτιάτες αντιδρούν, κατέχοντας την πόλη. Ακολουθεί ναυμαχία, κατά την οποία οι Σπαρτιάτες νικημένοι αναγκάζονται να την εγκαταλείψουν. Μέχρι και το 409 π.Χ. την πόλη κατέχουν οι Αθηναίοι. Ώσπου, ο φρούραρχος Άνυτος δωροδοκήθηκε και την παρέδωσε στους Σπαρτιάτες.
Το 371 οι Θηβαίοι νικούν τους Σπαρτιάτες και επιτρέπουν στους Μεσσηνίους να ξαναγυρίσουν στις εστίες. Το 367 π.Χ κατελήφθη από τους Ηλείους, οι οποίοι λίγα χρόνια μετά την παραδίδουν στους Αρκάδες.
Κατά την Ελληνιστική περίοδο, παραμένει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα αυτόνομη. Από το 219 η πόλη χάνει την αυτονομία της, μετά την κατάληψή της από την Αχαϊκή Συμπολιτεία.
Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια η πόλη ακμάζει, σύμφωνα με τις πληροφορίες του Παυσανία, που φαίνεται ότι περιηγήθηκε στην Πύλο γύρω στα 170 μ.Χ.
Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους και κατά το τέλος του 6ου αιώνα η περιοχή κατακτήθηκε από τους Αβάρους. Εξού και η προέλευση κατά μία εκδοχή του ονόματος «Αβαρίνο».
Την περίοδο της Φραγκοκρατίας γίνεται καταφύγιο και ορμητήριο των πειρατών. Οι Φράγκοι το ονόμαζαν port de jonc (Λιμάνι των Βούρλων) εξαιτίας της ελώδους περιοχής. Αλλάζει διαρκώς ιδιοκτήτες και το κληρονομικό καθεστώς τροποποιείται.
Το 1381 Ισπανοί τυχοδιώκτες παρακινημένοι από κάποιον Ιάκωβο Ντεμπώ, συγγενή της Μαρίας των Βουρβόνων καταλαμβάνουν το Ναβαρίνο.
Το 1417 καταλαμβάνουν το Ναβαρίνο οι Βενετσιάνοι. Το 1460 πέφτει στους Τούρκους. Τούρκοι και Βενετσιάνοι σύντομα συγκρούονται. Το 1499 λαμβάνει χώρα ναυμαχία μεταξύ τους για ασήμαντη αφορμή.
Το 1573 ο Σουλτάνος Σελήμ θεωρώντας ότι το λιμάνι θεωρώντας ότι το λιμάνι θα γινόταν ασφαλέστερο καταφύγιο και ορμητήριο της Πελοποννήσου, δίνει εντολή να χτιστεί Φρούριο. Το «Νεόκαστρο». Στη μέση του κάστρου χτίστηκε τζαμί, όπου αργότερα οι Βενετσιάνοι θα μετατρέψουν σε Εκκλησία του Σωτήρος Χριστού, καθιστώντας το Νεόκαστρο έδρα του Βενετσιάνικου Πρεβεδούρου.
Το 1715 οι Τούρκοι εξαπολύουν σφοδρότατη επίθεση εναντίον των Βενετών. Οι πόλεις πέφτουν η μία μετά την άλλη. Η κατάληψή τους από τους Τούρκους σημαίνει το τέλος της Βενετοκρατίας.
Προσπάθεια ξεσηκωμού των Ελλήνων κατά των Τούρκων, υποκινούμενη από τους Ρώσους, έγινε την άνοιξη του 1770. Φτάνοντας ο Θεόδωρος Ορλώφ αρχίζει η πολιορκία. Λίγο αργότερα καταφθάνει από τη Μάλτα και ο Αλέξης Ορλώφ με δεύτερη μοίρα ρωσικού στόλου. Στις 9 Μαΐου του 1770 τελεί ιερή δοξολογία στο ναό του κάστρου, καλεί τους Έλληνες να ξεσηκωθούν, σχεδιάζοντας να κάνει το λιμάνι ναυτική βάση και το Νεόκαστρο κέντρο στρατιωτικής εκπαίδευσης. Τα σχέδιά του όμως δεν πραγματοποιήθηκαν. Υπό την πίεση της γενικής επίθεσης των Τούρκων και μέσα σε κλίμα γενικής σύγχυσης δίνει εντολή αναχώρησης. Με την αναχώρηση των Ρώσων η ευρύτερη περιοχή της Πυλίας παρέμεινε έρμαιο στην εκδικητική μανία των Τουρκαλβανών.
Το 1821 όταν ξεσπά η επανάσταση, το Νεόκαστρο περιέρχεται στους Έλληνες. Τον Ιανουάριο του 1822 ενισχύουν την άμυνα του Νεόκαστρου οι φιλέλληνες Κάρολος Νόρμαν μαζί με 50 αξιωματικούς Γερμανούς, Γάλλους, Πολωνούς. Έφτασαν την κατάλληλη στιγμή, διότι τρεις μέρες μετά στο Νεόκαστρο επιτίθενται οι Τουρκοαιγύπτιοι από τη θάλασσα. Η άριστη άμυνα σώζει το Νεόκαστρο.
Το Μάρτιο του 1825 ο Στρατηγός Μακρυγιάννης με 116 άνδρες περνάει για ενίσχυση στο Νεόκαστρο και τον Απρίλιο του 1825 φτάνει ο μεγάλος Ιταλός Φιλέλληνας Σανταρόζα. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους ο Ιμπραήμ καταλαμβάνει το Παλαιόκαστρο.
Ο Στρατηγός Μακρυγιάνης βρίσκεται στην πολύ δυσάρεστη θέση (μετά από αιφνιδιαστική επίθεση του Ιμπραήμ) να παραδώσει το Νεόκαστρο. Υπό την κατοχή του θα μείνει μέχρι και τον Οκτώβριο του 1827, καθιστώντας το κέντρο για την επικοινωνία του με την Κρήτη και την Αλεξάνδρεια.
Στις 6 Ιουλίου του 1827 υπογράφηκε η συνθήκη του Λονδίνου που είχε μεγάλη σημασία για το ελληνικό ζήτημα. Γιατί δεν ήταν μια «μεσολαβητική» συνθήκη όπως διακήρυξαν οι Δυνάμεις, αλλά μιας αποφασιστική παρέμβαση για την ειρήνευση. Ύστερα από αυτή την επέμβαση στο διπλωματικό πεδίο ήταν πολύ εύκολο το πέρασμα στην πολεμική ενέργεια. Η συνθήκη δημοσιεύθηκε στους «Times» του Λονδίνου μαζί με το συμπληρωματικό άρθρο που καθόριζε τα μέτρα εξαναγκασμού των μερών, ιδιαίτερα της Τουρκίας για τη συμμόρφωσή της με τους όρους της Συνθήκης, προκαλώντας ενθουσιασμό και χαρά, που εκφράστηκε με πανηγυρισμούς, κωδωνοκρουσίες και δοξολογίες προς το Θεό. Αν σε ένα μήνα οι αντιμαχόμενοι δεν αποδέχονταν την ανακωχή, οι Δυνάμεις θα τους δήλωναν ότι ήταν αποφασισμένες να την επιβάλλουν. Θα έστελναν οδηγίες στους ναυάρχους να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα.
Πράγματι τον Αύγουστο 1827 έληξε η προθεσμία ενός μηνός και η Τουρκία όχι μόνο είχε αγνοήσει τις τρεις Δυνάμεις, αλλά είχε ενισχύσει τον Αραβικό στόλο. Ο Άγγλος Ναύαρχος Kodrikton πήρε εντολή από την κυβέρνηση του να συνεννοηθεί με τους Ναυάρχους και διοικητές των δύο άλλων στόλων του Γαλλικού στόλου Henri Derigny και του Ρώσου Heyden.
Μεσημέρι 20ης Οκτωβρίου 1827. Μέρα ηλιόλουστη και ήσυχη. Ο Ιμπραήμ απουσιάζει στον ενδοχώρα, μάλλον στη Μεθώνη. Ένα τυχαίο γεγονός αλλάζει τη ροή της Ιστορίας, δίνοντας την αφορμή για την έναρξη της ναυμαχίας. Καθώς κατευθύνεται η ρωσική φρεγάτα για να αγκυροβολήσει δίπλα στην Τουρκοαιγυπτιακή, ο Τούρκος ναύαρχος Ταχήρ δίνει σήμα στον Κόδρικτον να μην προχωρήσει. Εκείνος απατά «Ήρθα να δώσω και όχι να πάρω διαταγές». Ο Κόδρικτον στέλνει αμέσως με βάρκα το διερμηνέα Πέτρο Μικέλη για διαπραγματεύσεις, πριν προλάβει όμως να φτάσει πέφτει νεκρός, από τον πυροβολισμό κάποιου Αιγύπτιου… Έτσι άρχισε η ναυμαχία.
Η πιο μεγάλη και η πιο παράξενη της ιστορίας, εφόσον δεν υπήρχε κανένα εκ των προτέρων σχέδιο δράσης. Κατέληξε απρόβλεπτα ευχάριστα. Ο αντίκτυπος της Ναυμαχίας του Ναβαρίνου στην Ευρώπη δεν στάθηκε ομοιόμορφος. Η αγγλική στάση αντιφατική. Μάλιστα ο Κόδρικτον, ο πρωτεργάτης της ναυμαχίας του Ναυαρίνου, παύτηκε από την αρχηγία του στόλου της Μεσογείου. Αντίθετα έγινε δεκτή με ενθουσιασμό στη Γαλλία και τη Ρωσία. Ο Τσάρος Νικόλαος τίμησε τους τρεις ναυάρχους επιδεικτικά και έστειλε συγχαρητήριο γράμμα στο Κόδρικτον. Όλα αυτά βέβαια έκανα τελείως αδιάλλακτο το Σουλτάνο.
Ο Οθωμανική διπλωματία αποκρούοντας την ίδρυση ελληνικής ηγεμονίας βοηθούσε άθελά της για πιο ριζική λύση: «Δημιουργία ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους». Πέρα όμως από τη θέση που πήραν οι πολιτικοί της Ευρώπης, το γεγονός της ναυμαχίας είχε τεράστια φιλελληνική απήχηση στους κύκλους των καλλιτεχνών και των ποιητών της Ευρώπης. Ο περίφημος μουσικός Γιόχαν Στράους αφιέρωσε ένα κομμάτι μουσικής με τον προκλητικό τίτλο «Ναβαρίνειο Γκάλοπ». Εκτός από το Στράους μουσικό έργο συνέθεσε και ο J.Payer. Ο μουσικός της αυλής του Καρόλου του 10ου της Γαλλίας, με τίτλο «Ba taille de Navarin, fantasie Brilliante». Είναι μία μουσική περιγραφή της Ναυμαχίας.
Ένθερμος υποστηρικτής των Ελλήνων υπήρξε ο Γάλλος φιλέλληνας Ρενέ Πυώ. Ένας από τους πιο επίλεκτους συντάκτες της παγκοσμίου κύρους εφημερίδας «Times» απεστάλη στη χώρα μας ως πολεμικός ανταποκριτής στους Α΄ Βαλκανικούς πολέμους. Σύμφωνα με το Νικόλαο Καζαντζάκη, το βιογράφο του, «η ζωή πήρε του ενότητα, βρήκε σκοπό, ζεύτηκε σε μια μεγάλη ιδέα: γνώρισε και αγάπησε τη νεότερη Ελλάδα. Τα φωτεινά κηρύγματά του, οι κραυγές πόνου για τις συμφορές της Ελλάδος, η έκκληση σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο να δημιουργηθεί μια μεγάλη και δυνατή Ελλάδα, για να εκπολιτίσει και να σώσει την εγγύς ανατολή». Αφιέρωσε ολόκληρη σχεδόν τη ζωή του για τη συλλογή ενθυμίων της ενδόξου εκείνης ναυμαχίας και την προσέφερε στην πόλη του Ναβαρίνου.
Σήμερα στη Σφακτηρία υπάρχουν τα μνημεία του κόμη Σανταρόζα, των Γάλλων, Άγγλων, Ρώσων. Το ρωσικό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, ο πέτρινος φάρος στο Τσιχλή-μπαμπά, το Αντωνοπούλειο μουσείο μας, το υπέροχο αρχοντικό του Ολυμπιονίκη μας Κωστή Τσικλητήρα, το Παλιόκαστρο, η λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας, που αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους μεταναστευτικούς σταθμούς πουλιών, συμβάλλοντας στην ανάδειξη και προστασία του περιβάλλοντος των αμμοθινών. Φιλοξενώντας το Μεσογειακό Χαμαιλέοντα στο Διβάρι, καθώς και την αμμοθινική βλάστηση των κέδρων στην παραλία της Βοϊδοκοιλιάς, δημιουργούν μια θεσπέσια σύνθεση.
Έξω από το χωριό Γιάλοβα σε υψόμετρο 180 μ. βορειοδυτικά της Πύλου, με καταπληκτική θέα προς το Παλαιόκαστρο, τη λιμνοθάλασσα και τη Βοϊδοκοιλιά, ανοικοδομήθηκε το 1890 Ναός προς τιμήν της Παναγίας μας «Ζωοδόχος Πηγή». Σε αυτό το σημείο μαρτυρείται η ύπαρξη Ναού από το 1381 και ολοκληρώθηκε το 1402 από την πριγκήπισσα Μαρία των Βουρβόνων, σύζυγο του πρίγκηπα της Αχαΐας Ροβέρτου του Τάραντος, με σκοπό την ενίσχυση της εξουσίας του Φραγκικού κράτους. Καταστράφηκε το 1573 από τους Τούρκους, όταν κτίσθηκε το Νιόκαστρο. Ανεγέρθη και πάλι από τους Ιταλούς το 1686.
Ο Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δίκαιος – Παπαφλέσσας ήρθε και προσκύνησε το Ναό, παρακαλώντας την Παναγία να βοηθήσει για την ελευθερία του γένους. Ο Μαυροκορδάτος ο οποίος διασώθηκε κατά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, επικαλέστηκε και αυτός τη βοήθειά της.
Ο Στρατηγός Μακρυγιάννης ως αυτόπτης μάρτυρας της ναυμαχίας και των εκεί διαδραματισθέντων εστράφη προς τη Θεοτόκο μας… Και την παρακαλεί να παράσχει το έλεός της, την τραγική εκείνη ημέρα… Γράφει στα απομνημονεύματά του «Αυτείνη τη μέρα αδελφοί αναγνώστες, ήταν φαρμακερή για την πατρίδα, οπούχασε τόσα παληκάρια και σημαντικούς άντρες στεργιανούς και θαλασσινούς. Διά όλη την πατρίδα ήταν φαρμάκι εκείνη η μέρα, διότι χάσαμε τους συντρόφους μας… Κι ο πόλεμος αυγάτησε τώρα. Η Θέση εκτεταμένη. Εμείς ολίγοι και το νερό ανύπαρκτο. Άγρυπνοι νύχτα και μέρα…». Βλέπουμε λοιπόν ότι ορθόδοξη παράδοση και αγώνας ενάντια σε κάθε μορφή δουλείας είναι αλληλένδετα στην ψυχή του Έλληνα. Αυτός ο τόπος με το ιδιαίτερο φυσικό κάλλος και την ιστορικότητα ας μας εμπνέει ες αεί…
Βιβλιογραφία
1. Τάκη Δεμόδου, Για το Νιόκαστρο και για το Ναβαρίνο, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1987
2. Κ.Μ. Γουντχάουζ, Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου, Εκδόσεις Κουλουφάκου για λογαριασμό των Εκδόσεων Βασ. Π. Καλδής, Αθήνα 1977
3. Μιχαήλ Π. Αριστομένους, Ιστορία της πόλεως Πύλου, Εκδόσεις Ανέστη Κωνσταντινίδου, εν Αθήναις 1888
4. Ηλία Μισιρλή, Η Πύλος στη διαδρομή των αιώνων, Αθήνα 1990
5. Rene Puaux, Ελλάδα, Γη αγαπημένη των Θεών, Μετάφραση: Δ. Σπανού, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1995
6. Χαρ. Α. Μπαλτά, Πύλος - Μεθώνη, Τουριστικός Οδηγός, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 2003
7. Γιάννη Μπίρη, Χώρα - Πύλος - Μεθώνη
Πηγή υλικού
Αικατερίνη Διαμαντοπούλου, Θεολόγος-Φιλόλογος MA, PhD Φιλοσοφίας
Επιλογή υλικού
Αικατερίνη Διαμαντοπούλου, Υπεύθυνη υλικού των Ιστοχώρων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων