Για το Ναό του Αγίου Νικολάου της Αγοράς Ιωαννίνων κατά καιρούς έχουν γίνει αναφορές σε άρθρα περιοδικών. Η πιο συγκροτημένη σχετική εργασία είναι του Δημήτρη Σαλαμάγκα, από την οποία αντλούμε το μεγαλύτερο όγκο των πληροφοριών. Ο Δ. Σαλαμάγκας θεωρεί ότι πιθανώς πρόκειται για την πρώτη ενορία, που οικοδομήθηκε από τις σημερινές που υπάρχουν στα Ιωάννινα μετά το κίνημα του 1611, ύστερα από το οποίο καταστράφηκαν από τους Τούρκους όλοι οι Ναοί εντός και εκτός του κάστρου. Ωστόσο, για πρώτη φορά ο Ναός μνημονεύεται στις 6 Ιουλίου 1628, σε έγγραφο που βρέθηκε στο ιδιωτικό αρχείο του Επιφάνιου Ηγουμένου και αναφέρει την ομολογία του Ευστάθιου Σουγδούρη ότι είχε λάβει 50 ριάλια, από το Γεώργιο και τον Επιφάνιο Ηγούμενο, για να περιτειχιστεί η καινούρια εκκλησιά του Αγίου Νικολάου. Άρα η ανοικοδόμηση του Ναού είχε ήδη αποπερατωθεί το 1628.
Από ενθύμηση αγνώστου κληρικού, στη δεύτερη σελίδα του πρώτου άγραφου φύλλου του Μηνιαίου του μηνός Ιουλίου της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου Κοπάνων αναφέρεται ότι στις 19 Φεβρουαρίου 1630 ο γιος του Ρετζέπ Αγά κατέστρεψε τον Άγιο Νικόλαο. Όπως πολύ σωστά σημειώνει ο Δ. Σαλαμάγκας, ο Άγιος Νικόλαος Κοπάνων δεν είναι άλλος από τον Άγιο Νικόλαο Αγοράς.
Οι λόγοι που οδήγησαν τους Οθωμανούς στην καταστροφή του ναού, μέσα σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα από την ανοικοδόμησή του οφείλεται κυρίως σε δύο γεγονότα. Κύριο λόγο αποτελεί το γεγονός ότι ο ναός είχε κτιστεί σε οικόπεδα που αποτελούσαν μέχρι το 1611 την κατοικία τους. Λιγότερες πιθανότητες συγκεντρώνει η άποψη του Δ. Σαλαμάγκα, σύμφωνα με την οποία κατεδαφίστηκε λόγω του κινήματος του 1611. Επιπλέον, ο ναός δεν πρέπει να καταστράφηκε από κάποια κρατική εξουσία, γιατί αποκλείεται την ταραγμένη αυτή εποχή να είχε χτιστεί χριστιανικός ναός χωρίς κυβερνητική άδεια. Έως τις 2 Δεκεμβρίου 1647 ο ναός δεν έχει ανοικοδομηθεί. Ο Επιφάνιος Ηγούμενος, που συντάσσει τη διαθήκη του εκείνη την ημέρα, κληροδοτεί στο ναό 1.000 δουκάτα «..ίνα δοθούν και χρησιμοποιηθούν εν η περιπτώσει ήθελεν ανοικοδομηθεί εις την Γιάννινα η καταστραφείσα Εκκλησία του Αγίου Νικολάου…». Πρέπει να περάσει ένας αιώνας μέχρι την επόμενη μαρτυρία για το ναό. Στις 09/20 Μαρτίου 1749 ο Σπυρίδων Ρίζος, καταγόμενος από το Δέλβινο, κληροδοτεί 40 δουκάτα στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου «εις Ιωάννινα όπου είναι εις το κοπόλιον». Πρόκειται για την πρώτη ασφαλή μαρτυρία υπάρξεως του ναού μετά το 1647, χωρίς όμως να γνωρίζουμε το επακριβές έτος της ανεγέρσεώς του. Ο ναός θα δεχτεί μια ακόμη δωρεά 20 δουκάτων, στις 22 Οκτωβρίου 1793 από το Δημήτριο Κερασάρη.
Στα 1820 οι σκληρές και αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα στον Αλή-πασά και στο σουλτάνο θα έχουν ως αποτέλεσμα ο Αλή-πασάς να δολοφονηθεί στο Νησί και η πόλη να γνωρίσει μια πρωτοφανή καταστροφή και λεηλασία, από την οποία δεν ξέφυγαν ούτε οι ναοί, μεταξύ των οποίων και ο Άγιος Νικόλαος Αγοράς. Η ηρεμία στην πόλη επανήλθε μόλις μετά το 1830. Τότε περίπου άρχισε για δεύτερη φορά η ανοικοδόμηση του Αγίου Νικολάου με χρήματα που στέλνουν οι αδελφοί Ζωσιμά από τη Μόσχα. Όμως, όπως αναφέρεται στην αλληλογραφία των Ζωσιμάδων, τα χρήματα αυτά «εξωδεύθησαν κακήν κακώς, η δε Εκκλησία αποπερατώθη ύστερα έτι χρημάτων του αειμνήστου Χατζηκώστα».
Πράγματι ο Γεώργιος Χατζηκώστας, ο ιδρυτής και του παράπλευρου νοσοκομείου, θα αποπερατώσει το ναό. Το γεγονός αυτό το πληροφορούμαστε από τις δύο εντοίχιες επιγραφές που βρίσκονται πάνω από τη δυτική είσοδο του ναού. Και οι δύο επιγραφές μαζί αποτελούν ενιαίο κείμενο.
Στο τέλος της επιγραφής δηλώνεται ότι ο ναός επανοικοδομήθηκε και εγκαινιάστηκε στις 12 Δεκεμβρίου. Τη χρονολογία αυτή βεβαιώνουν και άλλες δύο κτητορικές επιγραφές. Η πρώτη βρίσκεται στη βορειοδυτική γωνία της στοάς προς τα δυτικά,. Η δεύτερη βρίσκεται στην καμάρα της βόρειας εισόδου του υπερώου.
Ωστόσο δεν είναι μόνο οι κτητορικές επιγραφές που επιβεβαιώνουν την επανίδρυση του ναού το έτος αυτό. Υπάρχει μια σειρά από εικόνες και αντικείμενα, που έχει δωρίσει ο Γεώργιος Χατζηκώστας και χρονολογούνται την περίοδο 1840-1842 και έχουν φιλοτεχνηθεί στη Μόσχα. Αυτά είναι: α) οι οκτώ εικόνες του τέμπλου, από τις οποίες οι επτά αναφέρουν ότι είναι «ΔΕΗΣΙΣ ΤΟ(Υ) ΔΟ(Υ)ΛΟ(Υ) ΤΟ(Υ) ΘΕΟ(Υ) ΓΕΩΡΓΙΟ(Υ) ΧΑΤΖΗ ΚΩΝΣΤΑ ΕΙΣ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ΑΥΤΟ(Υ) ΤΟ(Υ) ΜΑΚΑΡΙΤΟ(Υ) ΑΥΤΑΔΕΛΦΟ(Υ) ΤΟ(Υ) ΑΝΑΣΤΑΣΙΟ(Υ) ΚΑΙ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΩΝ ΑΥΤΩΝ. ΕΝ ΜΟΣΧΑ 1841» και η μία «ΔΗΣΙΣ ΙΩΑΝΝΟ(Υ) Γ. ΧΑΤΖΗ ΚΩΝΣΤΑ», β) οι δύο φορητές εικόνες, δεξιά και αριστερά του τέμπλου, γ) η εικόνα στη ράχη του επισκοπικού θρόνου του κυρίως ναού, δ) οι δύο εικόνες απέναντι από τον επισκοπικό θρόνο, ε) οι δύο εικόνες στη βορειοδυτική και νοτιοδυτική γωνία του ναού, στ) ο επιτάφιος, ο οποίος βρίσκεται πάνω από τη βόρεια είσοδο του ναού, ζ) το Άγιο Δισκοπότηρο, η) το Ευαγγέλιο, θ) ο κεντρικός πολυέλαιος, ι) τα τέσσερα μανουάλια που βρίσκονται στον κυρίως ναό, ια) η επτάφωτη λυχνία και η κολυμβήθρα, τα οποία βρίσκονται στο υπερώο και ιβ) οι εικόνες του τέμπλου του παρεκκλησίου του Αγίου Ελευθερίου.
Οι τελευταίες αυτές εικόνες, καθώς και η επιγραφή που βρίσκεται στη βόρεια είσοδο του υπερώου μας επιβεβαιώνουν ότι αυτό είχε ήδη κατασκευαστεί το 1840. Η εντοίχια επιγραφή, στη νότια πλευρά του υπερώου, διαστάσεων 22,5 Χ 45 εκ., που αναγράφει ότι:
«ΚΑΤΕΣΚΕΥΑΣΘΗ Ο ΓΥΝΑΙΚΩΝΙΤΗΣ ΤΟ 1961 ΕΠΙΤΡΟΠΕΥΟΝΤΩΝ ΤΩΝ Α. ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ, Π. ΚΑΣΙΟ(Υ)ΜΗ, Σ. ΜΕΡΤΖΙΟ(Υ), Α. ΣΚΟΥΛΙΚΑΡΙΤΗ, Ι. ΙΩΡΔΑΝΙΔΟ(Υ). ΕΠΟΠΤΕΙΑ Α. ΑΛΙΕΩΣ, Σ. ΒΟ(Υ)ΒΟ(Υ)ΛΗ, ΜΗΧ/ΚΩΝ ΔΗΜΟ(Υ)»
Πιθανόν αναφέρεται στη μετατροπή του ξύλινου δαπέδου σε μωσαϊκό.
Για τη μεταγενέστερη ιστορία του ναού, πέρα του 1842, έχουμε ελάχιστες πληροφορίες. Μία εντοίχια επιγραφή, που υπάρχει στη βόρεια πλευρά του κωδωνοστασίου, διαστάσεων 35 Χ 40 εκ. αναφέρει ότι αυτό αποτελεί «ΦΥΤΕΥΜΑ ΟΙΚΟΥ Γ. ΣΤΡΑΤΗ 1890». Μία άλλη επιγραφή, επίσης στη βόρεια πλευρά του κωδωνοστασίου, αναφέρει ότι αυτό κτίστηκε εκ βάθρων επιτροπευόντων του Γεωργίου Γκανιού και του Π. Χρυσοβιτσινού το 1912, έτος κατά το οποίο κατασκευάστηκε το κωδωνοστάσιο. Ακόμη, μια επιγραφή, που βρίσκεται στο σημερινό γραφείο των ιερέων της ενορίας, μας πληροφορεί ότι το 1949, επί αρχιερατεύοντος του σεβασμιώτατου μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνα Βλάχου, στρώθηκε με μωσαϊκό το δάπεδο.
Ακόμη σημειώνουμε ότι στον προαύλιο χώρο του ναού, νοτιοδυτικά της εκκλησίας, σήμερα υπάρχει η αίθουσα τελετών του ναού. Το ανακαινισμένο «Φαρμακείο των Ελεών» χώρος από τον οποίο σε δύσκολα χρόνια οι κάτοικοι της πόλεως και όχι μόνο προμηθεύονταν δωρεάν τα φάρμακα που τους χρειάζονταν. Σήμερα στο χώρο αυτό λειτουργούν τα συσσίτια των απόρων της ενορίας με την ευλογία και τη φροντίδα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ιωαννίνων κ.κ. Θεοκλήτου και την εθελοντική προσφορά των ενοριτών μας. Επίσης πλησίον του ναού κτίζεται και το Πνευματικό Κέντρο με σκοπό την πνευματική στήριξη των νέων ειδικότερα αλλά και όλων των μελών της ενορίας και της πόλεως γενικότερα. Στους μεγάλους ευεργέτες μνημονεύονται οι Γεωργ. Κ. Χατζηκώστας, Νικόλ. Πατριάρχης Αλεξανδρείας, Νικόλαος Π. Χατζηκώστας, Ανασ. Γ. Χατζηκώστας, Ιωάννης Γ. Χατζηκώστας, Ελένη Ι. Χατζηκώστα, Νικόλαος Π. Ζωσιμάς, Χρήστος Ευθυμίου, Βλαδήμ. Λαζαρίδης, Βασιλική Γιαννάκοβα, Γεώργιος Σπ. Γκλίναβος και Ιωάννης Δ. Τσανάκας. Στους δωρητές-αφιερωτές μνημονεύονται οι Σπυρ. και Θεοδ. Στρατής, Ελένη και Αγγελική Βλαστού, Μιχ. Πανταζή, Οικογ. Ιωάννη Λάππα, Αλέξιος Μετσοβίτης, Γεώργ. και Μαργ. Πολυχρονιάδου, Κων. & Ευαγγελία Μπάκα, Μίνως Δημητριάδης, Γεώργ. Παγώνης, Αικατερίνη Κατσαδήμα, Στέλλα Αθ. Κυριαζή, Αθηνά Δημητριάδη, Δημοσθένης και Σοφία Τσίντζα.
Πληροφορίες για το παρόν άρθρο λήφθηκαν από την εργασία του Γονατίδη Ιωάννου – Πτυχιούχου Ιστορικού / Αρχαιολογικού Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Επιλογή υλικού
Αικατερίνη Διαμαντοπούλου
Υπεύθυνη υλικού των Ιστοχώρων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων
Login
Υπενθύμιση κωδικού