Παλαιές Εκκλησίες των Αθηνών

Περιοχή Αρχαίας Αγοράς - Θησείου

Στην Αρχαία Αγορά

Η Αγορά στην αρχαιότητα κάλυπτε το χώρο από τη Στοά του Αττάλου ως τις παρυφές του Θησείου, και από τις γραμμές του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου ως τις παρυφές περίπου του λόφου του Αρείου Πάγου (εκκλησία Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου), συνολικά έκταση 25 στρεμμάτων.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ως τις αρχές της δεκαετίας του 1930, η περιοχή κατοικούνταν και ήταν γνωστή ως «Βρυσάκι», όνομα που πιθανότατα προήλθε από τις πολλές βρύσες (όπως η Εννεάκρουνος), που υπήρχαν εκεί. Σύμφωνα με άλλη άποψη, η συνοικία ονομάσθηκε Βρυσάκι από τον Ευρυσκάκη, τον Σαλαμίνιο ήρωα, που Ιερό του υπήρχε στην Αγορά.

Και η συνοικία αυτή, όπως άλλωστε και οι άλλες συνοικίες, είχε αρκετές εκκλησίες, που, εκτός από μία, κατεδαφίστηκαν στη δεκαετία του 1930, όταν οι 350 ιδιοκτησίες του χώρου απαλλοτριώθηκαν και άρχισαν από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών οι ανασκαφές που, με μία διακοπή στη δεκαετία του 1940, λόγω των πολεμικών γεγονότων, κράτησαν ως το 1956, όταν τελείωσε η αναστήλωση της Στοάς του Αττάλου.

Η μόνη εκκλησία που δεν κατεδαφίστηκε, αλλά, αφού απαλλάχθηκε από τα νεότερα προσκτίσματα, αναστηλώθηκε (1956) στην αρχική της μορφή, είναι αυτή των Αγίων Αποστόλων του Σολάκη. Βρίσκεται στη νοτιοανατολική γωνία της Αγοράς και νότια της Στοάς του Αττάλου. Ανήκει στον τύπο του απλού τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, με διαγώνιες, όπως σημειώνει ο Καθηγητής Γ. Σωτηρίου, κόγχες, σαν αυτές που παρατηρούνται σε ναούς της Αρμενίας. Στη βόρεια και νότια πλευρά υπάρχουν «χοροί» (αψίδες), σύμφωνα με τον αγιορείτικο τύπο. Η τοιχοδομία στα χαμηλά μέρη έχει γίνει με μεγάλους όρθιους ισομεγέθεις δόμους, ενώ στα υψηλότερα ακολουθείται το πλινθοπερίβλητο σύστημα με οδοντωτές ταινίες και με κουφική διακόσμηση. Τα παράθυρα είναι δίβολα. Τοποθετείται από τους αρχαιολόγους από το τελευταίο τέταρτο του 10ου αι. Ως τον 12ο αιώνα η εκκλησία έχει κτισθεί επάνω στα θεμέλια του Νυμφαίου (2ος αι. μ.Χ), ενώ, όπως διασώζει ο Δ. Καμπούρογλου, ως τις αρχές του 20ου αι. διακρινόταν κάτω από αυτή περιφραγμένη κρύπτη, στην οποία, σύμφωνα με μαρτυρίες περιηγητών της Τουρκοκρατίας, αρκετοί είχαν κατέβει. Εικόνα διέσωσε ο Βreton. Tην προσωνυμία Σολάκη προσέλαβε είτε από τον κτίτορά της, είτε από την οικογένεια στην οποία ανήκε (κατά τον Φιλαδελφέα υπήρχε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οικογένεια Σολδάκη). Εορτάζει στις 30 Ιουνίου.

Από τις εκκλησίες που κατεδαφίστηκαν, σημειώνουμε τις ακόλουθες:

α. Παναγία η Βλασαρού, που βρισκόταν ανατολικά του Θησείου και ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Κατά τον Φιλαδελφέα, τον 17ο και 18ο αι. επονομαζόταν Βλασταρού, ίσως από κτίτορά της με το όνομα Βλαστάρης. Σ αυτή το 1834 είχαν στεγαστεί το Πρωτοδικείο Αθηνών και ο Άρειος Πάγος. Κατεδαφίστηκε το 1931.

β. Παναγία η Πυργιώτισσα η Χρυσοπυργιώτισσα, που βρισκόταν μέσα σε πύργο του Ιουστινιάνειου τείχους, στο νότιο άκρο της Στοάς του Αττάλου.

γ. Ευαγγελίστρια, που βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του Αρείου Πάγου, προς τα νότια λίγο της οδού Μητρώου.

δ. Άγιοι Ηλίας και Χαραλάμπης, που βρισκόταν δυτικά της σωζόμενης εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων.

ε. Άγιος Αθανάσιος του Μπιλιανάκη, που βρισκόταν βορειοδυτικά του Αρείου Πάγου.

Γύρω από την Αρχαία Αγορά βρισκόταν παλαιότερα και οι εξής εκκλησίες ακόμη:

α. Άγιος Θωμάς. Σήμερα διακρίνονται ερείπιά της πίσω από τη Στοά του Αττάλου, στην ανατολική πλευρά της οδού Ευ(β)ρυσακείου, μεταξύ των οδών Αδριανού και Κλάδου. Παλαιά ανήκε στην οικογένεια Παλαιολόγου. Μετά την απελευθέρωση την κατεδάφισε το 1834 ο πρίγκπας Κατακουζηνός, ο οποίος είχε αγοράσει την εκκλησία και την περιοχή, ενώ κατά τον Πιττάκη κατεδαφίστηκε το 1845, και τα υλικά της χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση του νέου (τότε) Μητροπολιτικού Ναού. Πάντως τα ίχνη της το 1845 είχαν εξαφανιστεί.

Το 1968 κατά την κατεδάφιση της επί της οδού Κρεβατά 12 ερειπωμένης οικίας, ανακαλύφθηκε πλήρως η τοιχοδομία των τριών κογχών του Ιερού Βήματος, καθώς και η κόγχη του Διακονικού, σε ύψος 1 μ. Στην νοτιοανατολική γωνία βρέθηκαν ίχνη τοιχογραφιών δύο περιόδων.

Κάτω από την κεντρική κόγχη το 1970 βρέθηκαν ίχνη άλλης, ευρύτερης κόγχης, που ανήκε σε άλλο, παλαιότερο κτίσμα, ασφαλώς παλαιοχριστιανική βασιλική. Ας σημειωθεί ότι παλαιότερα στον χώρο αυτό είχε βρεθεί ανάγλυφος μαρμάρινος σταυρός, ενώ το 1968 παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά γλυπτά. Τον ίδιο χρόνο ο χώρος προφυλάχτηκε με χαμηλό τοιχάριο από «ξερολιθιά».

β. Αγία Κυρά η Εισόδια της Κυράς, κοντά στη βόρεια πλευρά της οδού Πολυγνώτου, κοντά στην οδό Ευ(β)ρυσακείου.

γ. Άγιος Σπυρίδων, στην οδό Ευ(β)ρυσακείου 16.

 

To «Θησείο» (Άγιος Γεώργιος)

Κατά τον Ι. Τραυλό στα μέσα του 5ου αι. μ.Χ., ενώ κατ' άλλους τον 6ο ή 7ο αι., μετετράπη σε χριστιανική εκκλησία (μονόκλιτη βασιλική) ο αρχαίος δωρικός περίπτερος ναός του Ηφαίστου, ο γνωστός ως «Θησείο», που βρίσκεται δυτικά της Αρχαίας Αγοράς (κτίσθηκε στα 437-432 π.χ.). Αφιερώθηκε στον στρατιωτικό Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο.

Στην αρχαιότητα η είσοδος του ναού βρισκόταν ανατολικά, και, όπως οι περισσότεροι αρχαίοι ναοί, είχε στέγη με ξύλινες δοκούς και επάνω σε αυτές υπήρχαν μαρμάρινα και πήλινα κεραμίδια.

Οι Χριστιανοί αφαίρεσαν τους δύο διάμεσους κίονες της ανατολικής εισόδου και έφραξαν την εκεί θύρα, και στη θέση τους κατασκεύασαν πολυγωνική αψίδα, και άνοιξαν θύρα εισόδου στην δυτική πλευρά, μεταξύ του σηκού (κυρίως ναού) και του οπισθοδόμου. Από μία μικρότερη θύρα ανοίχθηκε και σε καθεμιά από τις μακρές πλευρές. Ο παλαιός οπισθόδομος μετετράπη σε νάρθηκα. Μπροστά στην αψίδα του Ιερού Βήματος σώζονται ακόμη το Εγκαίνιο και τα ίχνη των στηριγμάτων της Αγίας τράπεζας και του Κιβωρίου, που υπήρχε πάνω από αυτή. Επίσης οι Χριστιανοί κατασκεύασαν τη σημερινή θολωτή στέγη.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, εξαιτίας του φόβου των Τούρκων που έμπαιναν έφιπποι μέσα στις χριστιανικές εκκλησίες και τις βεβήλωναν, κλείστηκε η μεγάλη δυτική είσοδος και κυρίως χρησιμοποιούνταν η μικρή θύρα της νότιας πλευράς.

Στα βυζαντινά χρόνια το Θησείο, όπως μαρτυρούν διάφορες πηγές, αλλά και ονόματα ηγουμένων που είναι χαραγμένα στις κολώνες του («Λίθινον Χρονικόν») και που ανάγονται στα χρόνια 1073-1103, ήταν Καθολικό μοναστηριού. Στην εποχή αυτή πιθανόν ν ανήκουν και τα σωζόμενα ίχνη τοιχογραφιών.

Οι Τούρκοι δεν το μετέβαλαν σε τζαμί, πιθανότατα, επειδή τότε βρισκόταν έξω από την πόλη η διότι τούτο αντέκειτο στα προνόμια που ο Πορθητής είχε δώσει στους Αθηναίους. Πάντως λειτουργούνταν μια φορά τον χρόνο, την ημέρα της εορτής του αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου). Έγραφε σχετικά στις 18 Νοεμβρίου 1672 ο Ιησουίτης περιηγητής Babin: «Οι Τούρκοι(....) παρακωλύουσι τούς Χριστιανούς να τελώσι τα της λατρείας των εν ούτω μεγαλοπρεπεί εκκλησία, ης αι σιδηραί θύραι ουδέποτε ανοίγονται, εκτός της εορτής του αγίου Γεωργίου, δι' αγκυράς κλειδός, ην οι Έλληνες δύνανται να προσφέρωσι τοις Τούρκοις, ίνα τύχωσι της αδείας ταύτης».

Πιθανότατα, εξ αιτίας αυτού του γεγονότος (να λειτουργείται δηλαδή μια φορά τον χρόνο) πήρε και την επονομασία «Άγιος Γεώργιος ο Ακαμάτης» (ο τεμπέλης). Ας σημειωθεί ακόμη, πώς στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το Θησείο λεγόταν και «Τριανταδυό κολώνες» (αντί του ορθού 34 που έχει).

Σε στύλους και τοίχους του Θησείου διασώζονται χαράγματα που παρέχουν κάποια στοιχεία για την Αθήνα της εποχής όπως:

1770 «Εχαλάσανε Αρναούτηδες του Πυρί και ηρίθανε οι Πιριώτες εις την Αθήνα» (11ος στύλος νότιας πλευράς).

1773 «Απέθανε ο Λεονάρδος Κοντρικάς» ( Αθηναίος ευγενής που πέθανε στις 3 Δεκεμβρίου 1773).

Στον ευρύτερο χώρο που υπήρχε νεκροταφείο, στο οποίο θάπτονταν κυρίως ξένοι, και μάλιστα στις αρχές του 19ου αι. οι Διαμαρτυρόμενοι.

Την Τρίτη της Λαμπρής, που πολλές φορές συνέπιπτε με την επομένη της μνήμης του Αγίου Γεωργίου, γύρω από τον ναό γινόταν λαϊκή πανήγυρη, ενώ κατά καιρούς, ακόμη και για αρκετά χρόνια μετά την Απελευθέρωση, αλογοδρομίες.

Με την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Θησείου συνδέονται και μερικά γεγονότα του Ιερού Αγώνα και της Απελευθέρωσης.

α) Κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τον Κιουταχή, ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές.

β) Στις 2 Φεβρουαρίου 1833, με αφορμή την άφιξη του Όθωνα στην Ελλάδα, έγινε εκεί επίσημη Δοξολογία.

γ) Όμοια Δοξολογία έγινε και στις 25 Μαρτίου 1833, «οτε εισήλθον τα βασιλικά στρατεύματα εν Αθήναις, όπως παραλάβωσι την Ακρόπολιν παρά των Οθωμανών».

δ) Στις 13 Ιανουαρίου 1835 εψάλη πάλι επίσημη Δοξολογία για τον ερχομό του Όθωνα στην Αθήνα. Ήταν η τελευταία χριστιανική Ιερή Ακολουθία που εψάλη στο Θησείο.

Έκτοτε, το Θησείο έπαψε να χρησιμοποιείται ως χριστιανική εκκλησία, ενώ με απόφαση της Ιεράς Συνόδου η Αγία Τράπεζα και τα άλλα χριστιανικά στοιχεία που υπήρχαν σ αυτό, μεταφέρθηκαν αλλού. Ακολούθως, για ένα διάστημα στέγασε το (Εθνικό) Μουσείο της Πρωτεύουσας του απελευθερωθέντος κράτους.

Δυτικά του Θησείου και σε ικανή απόσταση, στα χρόνια της τουρκοκρατίας υπήρχαν δύο εκκλησίες, μία του Αγίου Νικολάου και μία της Αγίας Παρασκευής.

 

Άγιος Δημήτριος Λουμπαρδιάρης

 

Βρίσκεται κοντά στην Πνύκα και στο μνημείο του Φιλοπάππου, προς τον αυχένα του λόφου των Νυμφών (Αστεροσκοπείου).

Πρόκειται για θολωτή μονόκλιτη βασιλική των χρόνων της Τουρκοκρατίας (κατ άλλους του 9ου αι.), πού στους μακρούς (βόρειο και νότιο) τοίχους έχει δύο τυφλά τόξα και άλλα δύο εγκάρσια ενισχυτικά (ένα στο Ι. Βήμα και ένα στην έξοδο), τα οποία συγκρατούν την κυλινδρική στέγη, που είναι πλακοσκέπαστη. Μεταγενέστερα έγινε επέκτασή της στα δυτικά.

Το 1955 έγινε αναστήλωση και συντήρηση του ναού από τον αρχιτέκτονα Πικιώνη, ο οποίος κόσμησε τους εξωτερικούς τοίχους της εκκλησίας με σχέδια γεωμετρικά, κατασκευασμένα από κεραμικά και κομμάτια μάρμαρο. Τότε, αφού αφαιρέθηκαν επιχρίσματα με νεότερες τοιχογραφίες, απεκαλύφθησαν άλλες παλαιότερες μεταβυζαντινές (1735), οι οποίες όμως είναι εφθαρμένες η φέρουν βανδαλισμούς (εξορύξεις οφθαλμών αγίων). Στα 1987-1992 έγινε καθαρισμός και συντήρησή τους με διαλύματα ειδικών υγρών. Στο χτιστό τέμπλο απεκαλύφθη γραμμένο με βυζαντινά γράμματα το κοντάκιο των εγκαινίων «ΟΥΡΑΝΟΣ ΠΟΛΥΦΩΤΟΣ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΝΕΔΕΙΧΘΗ ΑΠΑΝΤΑΣ ΦΩΤΑΓΩΓΟΥΣΑ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ,ΕΝ Ω ΕΣΤΩΤΕΣ ΚΡΑΥΓΑΖΟΜΕΝ: ΤΟΥΤΟΝ ΤΟΝ ΟΙΚΟΝ ΣΤΕΡΕΩΣΟΝ, ΚΥΡΙΕ».

Η Αγία Τράπεζα στηρίζεται επάνω σε αρχαίο κιονίσκο, ενώ δυο άλλοι αρχαίοι κιονίσκοι υπάρχου στο προαύλιο της κύριας εισόδου: Στον ένα αναγράφεται: ΒΕΡΕΝΙΚΗ-ΙΣΙΔΩΡΟΥ-ΜΗΛΙΣΙΑ-ΜΑΙΝΑΝΔΡΟΥ-ΑΙΘΑΛΙΔΟΥ-ΓΥΝΗ, και στον άλλο: ΠΑ{..}ΑΣ-ΔΗΜΑΡΧΟΥ-ΠΑΛΛΗΝΕΩΣ ΓΥΝΗ.

Ο Δημ. Γ. Καμπούρογλου διασώζει το αξιοσημείωτο γεγονός που συνέβη κατά τον εορτασμό της μνήμης του Αγίου στις 25 Οκτωβρίου 1658. Τότε ο χριστιανομάχος αγάς των Αθηνών Γιουσούφ σχεδίασε από τα Προπύλαια - όπου και η κατοικία του - να ανατινάξει με λουμπάρδα (=μεγάλο πυροβόλο ) την εκκλησία, μαζί με όλο το εκκλησίασμα που είχε συρρεύσει στην πανήγυρη. Ελάχιστα λεπτά όμως πριν από το εγχείρημα, ενέσκηψε ξαφνική καταιγίδα και ένας κεραυνός έπεσε στην πυριτιδαποθήκη και στο πυροβολείο των Προπυλαίων και τα ανατίναξε, με αποτέλεσμα να βρουν τον θάνατο ο αγάς, η οικογένειά του και οι πυροβολητές. Έκτοτε η εκκλησία ονομάστηκε Λουμπαρδιάρης = βομβιστής.

Κατά την ευσεβή παράδοση, εφημέριος του ναΐσκου χρημάτισε ο νεοφανής νεομάρτυρας Ραφαήλ (+1454), ενώ εκεί τελούσε αγρυπνίες ο άγιος παπά-Νικόλας ο Πλανάς (+1932) και εκκλησιαζόταν μετά την εκδίωξή του από την Αίγυπτο ο άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως. Η εκκλησία σήμερα είναι παρεκκλήσιο του ΤΑΚΕ.

 

Αγία Μαρίνα Θησείου

 

Βρίσκεται στον λόφο του Αστεροσκοπείου και σε μεγάλο βαθμό είναι λαξευμένη μέσα στον βράχο της νοτιοανατολικής γωνίας της σημερινής νεότερης ομώνυμης εκκλησίας. Για τον λόγο αυτό σε αρκετό μήκος, και οπωσδήποτε σε όλο το Άγιο Βήμα, τοίχο αποτελεί ο βράχος, του οποίου οι επιφάνειες εξομαλύνθηκαν κυρίως με επιχρίσματα και αργότερα αγιογραφήθηκαν. Είναι μικρών διαστάσεων. Αργότερα, επάνω από το κέντρο του κυρίως ναού υψώθηκε ο τρούλος.

Κατά τις εργασίες συντήρησης του ναού των ετών 1981-1986, μέσα στη νεότερη χτιστή Αγία Τράπεζα απεκαλύφθη κομμάτι από μονόλιθο κίονα, που στήριζε την παλαιότερη πλάκα της. Το δάπεδο του κυρίως ναού έχει κλίση από την περιφέρεια προς το κέντρο, ενώ στο κέντρο του απεκαλύφθη κοίλωμα διαμέτρου 1 μ. και βάθους 0,40μ. Έτσι επιβεβαιώθηκε και η υπόθεση του αρχαιολόγου Ι. Τραυλού το 1960, ότι στη θέση της παλαιάς αυτής εκκλησίας της Αγίας Μαρίνης υπήρχε στην αρχαιότητα υδατοδεξαμενή και από το κοίλωμα αυτό γινόταν η άντληση του νερού.

Στις προ εικοσαετίας περίπου στερέωσης και συντήρησης, καθαιρέθηκαν πέντε επάλληλα επιχρίσματα και αποκαλύφθηκαν τοιχογραφίες, που τοποθετούνται στον 13ο, 17ο και 18ο αι. Μερικές από αυτές αποτοιχίστηκαν και εκτίθενται, μαζί με άλλα κειμήλια, σε ιδιαίτερο χώρο στο βόρειο διαμέρισμα της νεότερης εκκλησίας (π.χ. άγιος Αντώνιος, Προφήτης Ηλίας, Ιωάννης ο Πρόδρομος, ανώνυμη μοναχή κ.α.).

Εικόνες του 13ου αι. είναι εκείνες που βρίσκονται στην αψίδα του Ιερού Βήματος και στο νότιο τμήμα του. Στη κόγχη του Ιερού Βήματος εικονίζεται η Πλατυτέρα Βρεφοκρατούσα και ένθρονη, πλαισιωμένη από αγγέλους και ιεράρχες. Σε καλή κατάσταση διατηρείται ο δεξιός άγγελος, «σεβίζων» και με αυτοκρατορική ενδυμασία. Στη νότια πλευρά του εικονίζονται δυο ολόσωμοι Ιεράρχες, από τους οποίους ο ένας -ο Μέγας Βασίλειος- ξεχωρίζει για τη γραμμική απόδοση του προσώπου, την εκφραστικότητα των οφθαλμών και τον πλούσιο διάκοσμο των ενδυμάτων του. Δύο ακόμα ολόσωμοι άγιοι, από τους οποίους ο ένας ο άγιος Γεώργιος, αν και διατηρούνται σε κακή κατάσταση, προδίδουν μεγάλης αξίας αγιογράφο.

Σε γενικές γραμμές, στον κυρίως ναό υπάρχουν πολύ φθαρμένες τοιχογραφίες των αρχών του 17ου αι. και εικονίζονται η Γέννηση (ανατολικά), η Υπαπαντή και η Βάπτιση (νότια), όπου ο Ιορδάνης παριστάνεται προσωποποιημένος, η Σταύρωση (δυτικά) και η Μεταμόρφωση και η Πεντηκοστή (βόρεια). Στο νοτιοδυτικό σφαιρικό τρίγωνο διακρίνεται ο Ευαγγελιστής Μάρκος, στην εικόνα του οποίου υπάρχει η σημείωση

ΣΟΦΩ {Η... ΜΑ} ΖΩΓΡΑ
ΦΟΥ ΧΗΡ ΔΗΜΗΤΡΙΣ ΑΘΗΝ
Ο ΓΡΑΨΑΣ

Πρόκειται για τον Αθηναίο αγιογράφο Δημήτριο, που έργα του σώζονται στην Επισκοπή της Παλαιοχώρας της Αίγινας (1609-1610) και στον Άγιο Δημήτριο Αμαρουσίου (1622). Σήμερα ο παλαιός ναΐσκος χρησιμοποιείται ως Βαπτιστήριο.

Με την ευκαιρία αυτή ας σημειωθεί ότι ο νεότερος ναός της Αγίας Μαρίνης είναι εγγεγραμμένος σταυροειδής με ένα μεγάλο κεντρικό τρούλο και τέσσερις μικρότερους στα γωνιακά διαμερίσματα. Αρχικά ( 3-4-1921 ) είχε σχεδιαστεί από τον Ερνέστο Τσίλλερ ( 1837-1923), αλλά τελικά οικοδομήθηκε με βάση σχέδια του αρχιτέκτονα Αχιλλέα Γεωργιάδη (1922) και ολοκληρώθηκε το 1927. Τα εγκαίνια έγιναν από τον τότε βοηθό Επίσκοπο Σταυρουπόλεως και αργότερα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Θεόκλητο, στις 20 Οκτωβρίου 1926. Εορτάζει στις 17 Ιουλίου. Τόσο ο παλαιός ναός όσο και ομώνυμος νεότερος, έχουν χαρακτηρισθεί ιστορικά διατηρητέα μνημεία (ΦΕΚ 83/3Β/14-4-1986).

 

Άγιοι Ασώματοι

 

Βρίσκεται στην οδό Ερμού, κοντά στο Θησείο. Η εκκλησία σήμερα, λόγω της νεότερης διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου, βρίσκεται γύρω στα 2 μ. κάτω από την επιφάνεια της ομώνυμης πλατείας («χωστή»).

Ανήκει στον τύπο του απλού σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες, με νάρθηκα, και τοποθετείται στο γ' τέταρτο του 11ου αι. Μεταγενέστερα (19ο και 20ο αι.) λόγω των ακαλαίσθητων προσθηκών είχε παραμορφωθεί, με συνέπεια από τα παλαιά του στοιχεία εξωτερικά να διασώζεται μονάχα ο τρούλος του, ο χαρακτηριστικός αθηναϊκός τρούλος. Ευτυχώς στα 1959-1960 αποκαταστάθηκε στην αρχική του μορφή από τη Διεύθυνση Αναστηλώσεων του Υπουργείου Παιδείας. Εξωτερικά έχει τη συνηθισμένη βυζαντινή τοιχοποιία. Στη βάση των τοίχων υπάρχουν μεγάλοι λίθινοι σταυροί, ενώ η υπόλοιπη τοιχοδομία είναι πλινθοπερίβλητη και έχει κουφικές διακοσμήσεις. Ιδιαίτερα, έχει γραφεί ότι στον αρχικό δυτικό τοίχο, που δεν υπάρχει σήμερα, πιθανόν να υπήρχε «ζωφόρο από πήλινα πλακίδια με ανάγλυφη κουφική διακόσμηση».

Στο ανατολικό μέρος έχει τρείς τριγωνικές κόγχες, από τις οποίες η μεσαία έχει ένα δίβολο παράθυρο, ενώ οι άλλες δύο από ένα μονόβολο. Η δυτική κύρια θύρα έχει μαρμάρινες παραστάδες και διακοσμημένο μαρμάρινο επιστύλιο, και επάνω από αυτό κομψό τυφλό τόξο. Όμοια θύρα, μικρότερη όμως, υπάρχει και στη βόρεια πλευρά. Βόρεια και νότια στον κυρίως ναό έχει δύο μονόβολα παράθυρα, ενώ σε ψηλότερα σημεία, στο κέντρο της εκκλησίας, από ένα δίλοβο. Στις γενόμενες εργασίες αποκατάστασης στην αρχική του μορφή και συντήρησης, απεκαλύφθησαν και πολύ φθαρμένες τοιχογραφίες, που «δε φαίνεται να ανήκουν στην αρχική φάση του μνημείου».

Επίσης, μέσα στην Αγία Τράπεζα βρέθηκε και αργυρή θήκη με ιερά Λείψανα άγνωστου αγίου. Εορτάζει στις 8 Νοεμβρίου.

 

Άγιος Αθανάσιος Κουρκουρής

 

Βρίσκεται μερικές δεκάδες μέτρα δυτικά του νέου ομώνυμου ναού, κοντά στο Θησείο, στην άκρη του κήπου, σε υπερυψωμένο χώρο. Έλαβε το όνομα Κουρκούρης ή Κουρκουρής από κάποιο μεταγενέστερο ιδιοκτήτη του κτήματος, όπου βρίσκεται η εκκλησία. Πρόκειται για μονόκλιτη κεραμοσκεπή βασιλική, μικρών διαστάσεων 2,50Χ5μ. περίπου. Οι μακρές πλευρές έχουν από ένα τυφλό τόξο, αυτό όμως της βόρειας πλευράς μεταγενέστερα ανοίχτηκε και κατασκευάστηκε αριστερά μια μικρή προσθήκη. Το Ιερό Βήμα είναι υπερυψωμένο κατά μια βαθμίδα, ενώ η επίστρωση είναι πολύ νεότερη, όπως άλλωστε και η μεγάλη ταράτσα που έχει γίνει δυτικά και στεγάζει Κέντρο Προνοίας της ενορίας. Νεότερη ήταν και η άλλη προσθήκη του, που φαίνεται σε παλαιές φωτογραφίες, η οποία αργότερα κατεδαφίστηκε.

Η παράδοση αναφέρει ότι η εκκλησία κτίστηκε από τον άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη, μετά τον ερχομό του από την Κρήτη (10ος αι.), πλην όμως αυτό δεν είναι ακριβές. Η εκκλησία είναι των χρόνων της Τουρκοκρατίας και ίσως να κτίστηκε από κάποιον αγιορείτη μοναχό. Η εντοιχισμένη επιγραφή ότι είναι κτίσμα του 1750, είναι ατεκμηρίωτη.

Ο περιηγητής John Cam Hobhouse και μετέπειτα λόρδος Broughton, φίλος και συνταξιδιώτης του Βύρωνα, αναφέρει ότι <<στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου προς την πλευρά του Αρείου Πάγου, είδε την κυλίστρα, όπου πήγαιναν οι παντρεμένες Αθηναίες και αφήνονταν να γλιστρήσουν στην κατωφέρεια, για ν αποκτήσουν, όπως πίστευαν, αρσενικά παιδιά>> (Δ. Καμπούρογλου). Παλαιότερα η εκκλησία ετιμάτο επ' ονόματι του αγίου Αθανασίου του Μεγάλου, Πατριάρχου Αλεξανδρείας, μετά όμως την ανέγερση της νεότερης εκκλησίας του αγίου, αυτή τιμάται στις 5 Ιουλίου επ' ονόματι του αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη.

Με την ευκαιρία σημειώνουμε πως ο γειτονικός μεταγενέστερος ναός του αγίου Αθανασίου Αλεξανδρείας (εορτή 18 Ιανουαρίου) ανηγέρθη την εικοσαετία 1933-1953 και εγκαινιάστηκε στις 3 Μαΐου 1953, από τον τότε βοηθό Επίσκοπο Ρωγών και κατόπιν Μητροπολίτη Κοζάνης Διονύσιο.

 

Πηγή Υλικού: Παλαιές Εκκλησίες των Αθηνών, Στην παλαιά ιστορική πόλη δ΄, Περιοδικό Τόλμη, Έκδοση: Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών, Νοέμβριος 2002

 

Επιλογή Υλικού
Αικατερίνη Διαμαντοπούλου
Υπεύθυνη Υλικού των Ιστοχώρων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων





ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ
Powered by active³ CMS - 29/03/2024 2:13:55 πμ